Współczesna era cyfrowa przyniosła nam nieograniczone możliwości korzystania z różnorodnych dzieł kultury. Od muzyki i filmów po książki i sztukę, jesteśmy w stanie czerpać z bogactwa twórczości dostępnej na wyciągnięcie ręki. Jednak w tej rzeczywistości łatwego dostępu, często zapominamy o jednym istotnym aspekcie – twórcach, którzy stoją za tymi dziełami. Autorzy, jako osoby, które oddają swoje talenty, pasję i kreatywność, mają nie tylko prawa moralne do swoich utworów, ale również do uczciwego wynagrodzenia za ich wykorzystanie. To właśnie tantiemy stają się kluczowym narzędziem w zapewnieniu twórcom odpowiedniego wsparcia finansowego za ich pracę. Czym są i kto je wypłaca?
Tantiemy – co to takiego i jak działają?
Tantiemy są formą wynagrodzenia, które otrzymują twórcy i autorzy utworów w zamian za możliwość korzystania z ich dzieł. Mogą być wypłacane w różnych dziedzinach, takich jak literatura, muzyka, film, sztuka czy też technologia. Stanowią wynagrodzenie za wykorzystanie praw autorskich, które chronią twórców i dają im kontrolę nad ich dziełami.
Kto wypłaca tantiemy?
Tantiemy wypłacają różne podmioty, w zależności od rodzaju utworu i branży. Poniżej kilka przykładów:
- Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ) – zbierają opłaty od podmiotów, które korzystają z utworów, takich jak stacje radiowe, platformy streamingowe, kluby muzyczne czy wydawnictwa. Następnie przekazują część tych opłat twórcom na podstawie informacji o wykorzystaniu utworów.
- Wydawcy i producenci – w przypadku książek, tantiemy często wypłacają wydawcy, którzy są odpowiedzialni za gromadzenie przychodów ze sprzedaży książek. Umowy autorskie określają stawki i sposób ich obliczania.
- Producenci filmowi i telewizyjni – w branży filmowej, producenci wypłacają tantiemy twórcom, takim jak reżyserzy, scenarzyści i aktorzy, na podstawie umów indywidualnych. Te wypłaca się w oparciu o przychody z kin, sprzedaż nośników DVD i Blu-ray, emisje telewizyjne, a także ze sprzedaży licencji na platformy streamingowe i wypożyczalnie.
- Platformy streamingowe i dystrybutorzy cyfrowi – serwisy zbierają opłaty z subskrypcji, odtworzeń i pobrań, a następnie część tych przychodów przekazują twórcom na podstawie umów.
Warto zauważyć, że sposób wypłaty może różnić się w zależności od kraju i praktyk branżowych. Często istnieją specjalne organizacje i systemy zarządzania, które zajmują się zbieraniem i dystrybucją tantiem w celu zapewnienia sprawiedliwego i odpowiedniego wynagrodzenia dla twórców.
OZZ w Polsce
Organizacje zbiorowego zarządzania, aby móc podejmować działania przewidziane w ustawie muszą mieć stosowne zezwolenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W Polsce mają takie:
- KOPIPOL,
- REPROPOL,
- SAiW,
- SAWP,
- SFP,
- STL,
- STOART,
- ZAiKS,
- ZASP,
- ZPAV.
Ile wynoszą tantiemy?
Każda organizacja przeprowadza tzw. repartycję zgromadzonych środków. Jeśli chodzi o rozgłośnie radiowe dostarczające listę odtwarzanych utworów, to podział tantiem odbywa się zgodnie z wewnętrznymi regulaminami stowarzyszeń. Zazwyczaj w grę wchodzi repartycja punktowa, w której podział zysków jest proporcjonalny do udziału danego utworu w czasie nadawania.
Za każde wykorzystanie utworu najczęściej przysługuje wynagrodzenie procentowe, choć czasem jest to stała kwota.
Jak dzielone są tantiemy między twórców
Podział tantiem zależy od umowy i porozumienia między twórcą, a podmiotem korzystającym z utworu. Najczęściej stosuje się:
- Proporcjonalny podział – tantiemy dzieli się proporcjonalnie między wszystkich twórców, którzy przyczynili się do stworzenia utworu. Z reguły na podstawie wkładu każdego z nich w proces tworzenia dzieła.
- Równy podział – w sytuacji, gdy wszyscy twórcy mają takie same prawa do utworu, tantiemy dzieli się równo między wszystkich. W tym przypadku każdy otrzymuje tę samą część wynagrodzenia.
- Podział na podstawie umowy – twórcy mogą negocjować indywidualne porozumienia w sprawie podziału tantiem na podstawie swoich wkładów, popularności, roli w tworzeniu utworu itp. Może to obejmować różne procentowe udziały w przychodach generowanych przez utwór.
- Podział na podstawie hierarchii – w niektórych przypadkach, zwłaszcza w branży filmowej, tantiemy dzieli się na podstawie hierarchii zawodowej. Główni twórcy, tacy jak reżyserzy i aktorzy pierwszoplanowi, mogą otrzymywać większy udział w tantiemach niż inni twórcy, tacy jak np. scenarzyści.
Istnieją również organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, które zajmują się zbieraniem i dystrybucją tantiem na podstawie ustalonych reguł i wytycznych.
Ile można zarobić z tantiem?
Wysokość zarobków z tantiem zależy od wielu czynników, takich jak popularność utworu, rodzaj umowy, umiejętności negocjacyjnych twórcy oraz specyfika branży i rynku, na którym utwór jest wykorzystywany. W przypadku muzyki istotna jest np. liczba odtworzeń utworu w serwisach strumieniowania muzyki, emisje radiowe, sprzedaż fizycznych nośników czy wykorzystanie utworu w reklamach i filmach.
Wielu artystów i twórców muzycznych uzyskuje znaczące przychody z tantiem, jeśli ich utwory są popularne i często odtwarzane. Bardzo dobrym przykładem jest tutaj Romuald Lipko, który potrafił inkasować z tego tytułu nawet 2 mln zł rocznie. Napisał on większość piosenek dla „Budki Suflera”, choć tworzył również dla Anny Jantar, Urszuli czy Izabeli Trojanowskiej. Podobnym wynikiem finansowym w najlepszych czasach mogła pochwalić się również Beata Kozidrak z zespołu „Bajm”.
Nie ulega wątpliwości, że tantiemy mogą generować bardzo dobry dochód pasywny. Niemniej jednak, dla większości artystów i twórców muzycznych stanowią one tylko część, a nie jedyne źródło dochodu.
Czy prawa majątkowe są dziedziczne?
Po śmierci twórcy, prawa autorskie i korzyści związane z tantiemami mogą być przekazywane na podstawie dziedziczenia, podobnie jak inne składniki majątku. Regulują to przepisy dotyczące spadków, a także przez umowy i dokumenty sporządzone przez twórcę za życia, takie jak testamenty. Dlatego ważne jest, aby autor odpowiednio zabezpieczył swoje prawa i uporządkował kwestie dziedziczenia tantiem poprzez odpowiednie akta i porozumienia.
Jak długo wypłaca się tantiemy po śmierci twórcy
Po śmierci autora utworów, spadkobiercy jeszcze przez długi czas mogą czerpać korzyści finansowe z tytułu ich wykorzystania. Jest tak, ponieważ autorskie prawa majątkowe wygasają dopiero po 70 latach od śmierci twórcy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zmarły był jedynie współtwórcą – wtedy czas ten może być jeszcze dłuższy.
Podsumowanie
Tantiemy odgrywają istotną rolę w życiu artystów i twórców, umożliwiając im uzyskanie wynagrodzenia za wykorzystanie ich utworów. Dzięki nim, mają szansę czerpać korzyści finansowe zarówno za działalność na rynkach tradycyjnych, jak i w nowoczesnych platformach cyfrowych. W obecnych czasach, kiedy dostęp do utworów kulturalnych jest tak powszechny, warto docenić rolę tantiem w zapewnianiu sprawiedliwego wynagrodzenia dla twórców.
Może już czas pomyśleć o jakiejś twórczości, aby zapracować sobie na tantiemy?