Open source, czyli oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym, stało się kluczowym elementem współczesnej technologii. To model tworzenia, udostępniania i rozwijania programów oraz aplikacji, który zapoczątkował rewolucję w branży informatycznej. Co to właściwie jest, dlaczego zyskało tak dużą popularność i jakie korzyści zapewnia społeczności?
Open source – co to jest?
Open source po polsku oznacza „otwarte źródło” i jest to oprogramowanie, w którym kod źródłowy jest dostępny publicznie, a każdy może go przeglądać, modyfikować i dystrybuować. Jest przeciwieństwem zamkniętego, gdzie kod jest chroniony prawami autorskimi i dostępny tylko dla wybranych osób. Open source promuje transparentność i współpracę, dlatego projekty tego typu rozwijane są przez społeczności deweloperów z całego świata.
Czym charakteryzuje się open source
Filozofia open source opiera się na kilku kluczowych zasadach:
- Dostęp do kodu źródłowego – każdy ma prawo zajrzeć do kodu, aby lepiej zrozumieć działanie danego programu, wykryć ewentualne błędy i wprowadzić własne usprawnienia.
- Swoboda modyfikacji – użytkownicy mogą modyfikować oprogramowanie zgodnie z własnymi potrzebami, co przyspiesza rozwiązywanie problemów i ułatwia dostosowywanie do konkretnych wymagań.
- Wspólnota i współpraca – twórcy oprogramowania open source współpracują, dzielą się pomysłami, opiniami i wkładem. To z kolei przyczynia się do szybszego rozwoju i doskonalenia projektów.
- Dystrybucja – każdy ma prawo do rozpowszechniania i udostępniania oprogramowania open source, co zwiększa jego dostępność.
Przykładowe programy open source
- Mozilla Firefox – przeglądarka internetowa dostępna na wielu platformach, która zapewnia szybkość i prywatność.
- LibreOffice – pakiet biurowy, który zawiera edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, program do tworzenia prezentacji i inne przydatne narzędzia. Stanowi bardzo dobrą alternatywę dla płatnych odpowiedników.
- GIMP – zaawansowany program do edycji grafiki, który oferuje funkcje porównywalne do tych dostępnych w Adobe Photoshop.
- Blender – profesjonalne oprogramowanie do tworzenia grafiki 3D, animacji, efektów wizualnych oraz gier. Jest wykorzystywane zarówno przez hobbystów, jak i profesjonalistów.
- WordPress – popularny system zarządzania treścią (CMS), który umożliwia tworzenie i zarządzanie stronami internetowymi oraz blogami.
- Linux – wiele dystrybucji tego systemu operacyjnego, takich jak Ubuntu, Fedora czy Debian, jest opartych na otwartym oprogramowaniu. Linux jest znany ze swojej niezawodności, bezpieczeństwa i elastyczności, choć popularnością nie dorównuje Windowsowi.
- Audacity – program do edycji dźwięku, który pozwala na nagrywanie, edycję i obróbkę audio w różnych formatach.
- Inkscape – narzędzie do tworzenia grafiki wektorowej, podobne do Adobe Illustrator. Stosuje się je do projektowania logo i innych elementów graficznych.
- VLC media player – uniwersalny odtwarzacz multimedialny dostępny na różnych platformach, który obsługuje wiele formatów audio i wideo.
- Arduino IDE – środowisko programistyczne dla platformy Arduino, która jest popularnym narzędziem do tworzenia projektów związanych z elektroniką i automatyzacją.
Rozwiązania open source często wykorzystują również kryptowaluty.
Rodzaje licencji open source
Istnieje wiele różnych rodzajów licencji open source, z których każda określa, jak można używać, modyfikować i rozpowszechniać oprogramowanie. Do tych najpopularniejszych należą:
- Permisywne – np. MIT, BSD, Apache.
- Copyleft – np. GPL, AGPL.
- Słabe copyleft – np. LGPL, MPL.
- Public Domain – np. CC0.
Istnieje także wiele innych wariantów, które różnią się stopniem swobody, wymogami udostępniania kodu źródłowego i kwestiami prawno-licencyjnymi. Jednak warto zrozumieć przynajmniej te podstawowe, aby uniknąć problemów związanych z naruszeniem praw autorskich i zobowiązań licencyjnych podczas korzystania z oprogramowania.
Licencje permisywne
Licencje permisywne open source, nazywane również liberalnymi, są rodzajem licencji, które zapewniają użytkownikom bardzo dużą swobodę w korzystaniu z oprogramowania. Pozwalają na swobodne używanie, modyfikowanie i rozpowszechnianie, często bez większych ograniczeń.
Cechy charakterystyczne licencji permisywnych:
- Swoboda użycia – użytkownicy mogą korzystać z oprogramowania w dowolny sposób, zarówno w celach osobistych, jak i komercyjnych.
- Modyfikacje – można przerabiać kod źródłowy oprogramowania i dostosowywać go do własnych potrzeb bez konieczności udostępniania tych zmian publicznie.
- Rozpowszechnianie – użytkownicy mogą swobodnie rozpowszechniać oprogramowanie, zarówno w formie oryginalnej, jak i zmodyfikowanej. Bez obowiązku udostępniania kodu źródłowego lub stosowania tej samej licencji dla swoich projektów.
- Zachowanie noty praw autorskich – należy zachować oryginalne informacje o licencji i prawach autorskich w kodzie źródłowym.
Przykłady licencji permisywnych to MIT (Massachusetts Institute of Technology License), BSD (Berkeley Software Distribution) oraz Apache. Te licencje są popularne w wielu projektach open source, ponieważ zachęcają do swobodnej współpracy, adaptacji i wykorzystywania oprogramowania przez szerokie grono użytkowników i deweloperów.
Licencje Copyleft
Licencje Copyleft są specyficznym rodzajem licencji open source, które zostały stworzone w celu zapewnienia, że oprogramowanie pozostanie otwarte i dostępne dla innych w miarę jego rozwoju. Termin „copyleft” jest grą słów, odnoszącą się do przeciwności wyrażenia „copyright” (prawa autorskie).
Główne cechy licencji copyleft:
- Działanie na rzecz otwartości – każdy, kto modyfikuje lub rozwija program, musi udostępniać swoje zmiany na tych samych warunkach. Nie można zmieniać licencji na bardziej restrykcyjną.
- Wymóg udostępniania kodu źródłowego – licencje Copyleft nakładają obowiązek udostępniania kodu źródłowego wraz z każdym rozpowszechnianym lub zmodyfikowanym egzemplarzem oprogramowania.
- Otwartość standardów – licencje Copyleft mogą wymagać, aby wszelkie standardy lub protokoły stworzone w związku z oprogramowaniem również były otwarte i dostępne publicznie.
Przykłady popularnych licencji copyleft:
- GPL (General Public License) – jest to jedna z najbardziej znanych licencji copyleft, która nakłada wymóg udostępniania kodu źródłowego każdemu, kto korzysta z oprogramowania GPL lub opartego na nim. Istnieje kilka wersji GPL, w tym GPL v2 i GPL v3.
- AGPL (Affero General Public License) – jest to bardziej rygorystyczna wersja GPL, która rozszerza zasady na usługi internetowe oparte na oprogramowaniu.
Licencje copyleft są często stosowane w projektach open source, aby chronić otwartość i wolność oprogramowania oraz zapobiec jego zamknięciu w formie własnościowej. Jednak taki wymóg udostępniania kodu źródłowego może stanowić pewne wyzwanie w przypadku korzystania z takiej licencji w kontekście komercyjnym.
Słabe licencje copyleft
Termin „słabe licencje copyleft” (ang. „Weak Copyleft Licenses”) odnosi się do licencji open source, które wprowadzają pewne ograniczenia w zakresie udostępniania kodu źródłowego.
Główne cechy słabych licencji copyleft to:
- Zakres ograniczeń – w odróżnieniu od tych bardziej rygorystycznych, słabe licencje copyleft wprowadzają ograniczenia dotyczące jedynie konkretnych komponentów oprogramowania lub plików, które zostały zmodyfikowane. Oznacza to, że tylko zmieniony kod źródłowy lub dane elementy muszą być udostępniane na otwartej licencji. Reszta oprogramowania może pozostać zamknięta lub być rozpowszechniana na innych warunkach.
- Większa elastyczność – słabe licencje copyleft umożliwiają bardziej swobodne korzystanie z oprogramowania, szczególnie w kontekście projektów komercyjnych.
Przykłady słabych licencji copyleft to:
- Licencja LGPL (Lesser General Public License) – jest to wersja licencji GPL, która nakłada wymóg udostępniania zmodyfikowanego kodu źródłowego tylko w przypadku bibliotek i komponentów oprogramowania.
- Licencja MPL (Mozilla Public License) – jest używana w niektórych projektach Mozilla, takich jak przeglądarka Firefox. Ta licencja pozwala na swobodne łączenie oprogramowania z innym (również komercyjnym), pod warunkiem zachowania otwartości zmodyfikowanego kodu źródłowego komponentów objętych MPL.
Słabe licencje copyleft są rozwiązaniem, które dąży do zrównoważenia potrzeb projektów open source z możliwościami korzystania z oprogramowania w kontekście biznesowym.
Public domain
Licencje public domain, znane także jako „dedykacja do domeny publicznej”, to sposób w jaki autor lub twórca oprogramowania wyraża wolę pozostawienia go bez żadnych praw autorskich. Oznacza to, że rezygnuje z nich i umożliwia każdemu swobodne korzystanie, modyfikowanie, rozpowszechnianie i wykorzystywanie w dowolny sposób, bez jakichkolwiek ograniczeń.
Oto kilka kluczowych cech licencji public domain:
- Brak ograniczeń – dzieła znajdujące się w domenie publicznej są wolne od jakichkolwiek ograniczeń prawnych. Każdy może używać ich w dowolny sposób, zarówno w celach osobistych, jak i komercyjnych, bez konieczności pytania o zgodę autora.
- Brak obowiązku udostępniania źródłowego kodu – w przypadku oprogramowania, które znajduje się w domenie publicznej, nie ma obowiązku udostępniania kodu źródłowego. Można używać i modyfikować go w sposób zamknięty lub otwarty, w zależności od preferencji.
- Bezterminowość – dzieła znajdujące się w domenie publicznej pozostają tam bezterminowo, co oznacza, że nie podlegają okresowi ochrony praw autorskich.
- Brak gwarancji – użytkownicy korzystają z oprogramowania tego typu na własne ryzyko.
Licencje public domain są wyjątkowo korzystne, ponieważ umożliwiają pełną swobodę korzystania z dzieła bez żadnych ograniczeń prawnych. W niektórych przypadkach autorzy deklarują przeniesienie swojego dzieła do domeny publicznej za pomocą licencji Creative Commons („CC0„).
Multi-licensing
Multi-licensing (znane również jako dual licensing lub multi-distribution) to praktyka stosowana w kontekście oprogramowania open source lub innych rodzajów dzieł, w której twórcy udostępniają je na zasadach więcej niż jednej licencji. Mówiąc prościej, użytkownicy mają wybór między różnymi rodzajami i mogą wybrać, na których warunkach chcą korzystać z danego dzieła.
Praktyka multi-licensing ma kilka celów i zastosowań:
- Różne modele współpracy – multi-licensing pozwala twórcom na dostosowanie swojego oprogramowania. Na przykład, mogą oferować jedną licencję dla użytkowników indywidualnych i inną dla firm komercyjnych.
- Wsparcie finansowe projektu – twórcy open source często używają multi-licensing jako narzędzia do pozyskiwania środków na utrzymanie projektu. Oferując oprogramowanie na różnych warunkach, mogą zachęcać firmy do wykupienia licencji komercyjnych, aby zapewnić sobie dochody pozwalające na dalszy rozwój.
- Przystosowanie do potrzeb użytkowników – multi-licensing umożliwia użytkownikom wybór odpowiedniej dla nich licencji, zgodnie z potrzebami i ograniczeniami prawno-licencyjnymi.
- Rozszerzenie wpływu społeczności – twórcy mogą używać multi-licensing, aby oprogramowania trafiało do różnych społeczności, włączając w to osoby prywatne, programistów i firmy komercyjne.
Przykłady multi-licensing mogą obejmować oferowanie oprogramowania jednocześnie na licencjach GPL oraz komercyjnych. W takim przypadku osoby korzystające z niego na zasadach:
- GPL – muszą udostępnić kod źródłowy swoich modyfikacji.
- Komercyjnych – mogą uzyskać licencje, które pozwalają na zamknięte wykorzystywanie oprogramowania bez udostępniania kodu źródłowego.
Zalety oprogramowania z otwartym kodem źródłowym
Oprogramowanie open source ma wiele zalet, które przyciągają deweloperów, firmy i społeczności. Najważniejsze z nich to:
- Innowacje i bezpieczeństwo – w open source każdy ma dostęp do kodu źródłowego, więc łatwiej wykrywać błędy, luki w zabezpieczeniach i inne potencjalne problemy. Ponadto dzięki otwartej naturze projektów, wiele osób może przyczynić się do ich rozwoju. To z kolei prowadzi do szybszego wprowadzania innowacji, poprawek i ulepszeń.
- Możliwość dostosowania – użytkownicy oprogramowania open source mają prawo modyfikować kod źródłowy, dostosowując go do swoich własnych potrzeb. To pozwala na tworzenie spersonalizowanych rozwiązań i przystosowywanie programu do konkretnej sytuacji.
- Oszczędność kosztów – korzystanie z istniejących projektów open source może znacząco obniżyć koszty rozwoju oprogramowania. Firmy nie muszą zaczynać od zera, ponieważ mogą opierać się na już istniejących rozwiązaniach.
- Elastyczność i skalowalność – oprogramowanie open source można dostosować do różnych potrzeb i stopniowo rozwijać w miarę wzrostu wymagań.
- Wspólna odpowiedzialność – wspólnoty open source często działają jako strażnicy projektu, dbając o jego jakość, zgodność z założeniami i utrzymanie długoterminowe.
Podsumowanie
Open source to filozofia i model tworzenia oprogramowania, który ma ogromny wpływ na dzisiejszy świat technologii. Dzięki transparentności, współpracy i swobodzie modyfikacji, otwarty kod źródłowy stwarza idealne warunki sprzyjające innowacjom i rozwojowi.
Co sądzicie o roli otwartego oprogramowania w dzisiejszym świecie? Korzystacie z projektów open source? Może uczestniczyliście w jakichś? Podzielcie się opinią w komentarzu.
